હિન્દ ન્યુઝ, અમદાવાદ
આગામી શનિવાર તા. ૨૩ મી સપ્ટેમ્બરે દિવસ-રાત સરખાનો લોકો અનુભવ કરવાના છે તેમાં સૂર્યનો ક્રાંતિવૃત્ત અને આકાશી વિષુવવૃત્ત વર્ષમાં બે વખત એકબીજાને છેદે છે. આ છેદ બિંદુને સંપાત દિવસ કહેવામાં આવે છે. ભારતના લોકોએ માર્ચની ૨૧ મી એ દિવસ અને રાત સરખા હોવાનો અનુભવ કર્યો હતો અને તા. ૨૧ મી જને લાંબામાં લાંબો દિવસનો અહેસાસ કર્યા પછી શનિવાર તા. ૨૩ મી સપ્ટેમ્બરે શરદસંપાતના કારણે દિવસ અને રાત સરખા હોવાનો અદભુત અનુભવ માણવા મળશે. ૧૨ કલાકનો દિવસ અને ૧૨ કલાકની રાત્રી શનિવારે જોવા મળશે. આ ખગોળીય ઘટના વસંતસંપાત પછી શરદસંપાત ઘટનાનો લાભ લેવા ભારત જન વિજ્ઞાન જાથાની રાજય કચેરીએ લોકોને અપીલ કરી છે.
જાથાના રાજય ચેરમેન અને એડવોકેટ જયંત પંડયાએ જણાવ્યું કે તા. ૨૩ મી સપ્ટેમ્બરના દિવસને શરદચંપાત તરીકે ઓળખાય છે. રાજકોટમાં ર્વોદય સવારે ૬ કલાક ને ૩૬ મિનિટ અને સૂર્યાસ્ત સાંજે ૬ કલાક ને ૪૦ એટલે દિવસ ૧૨ કલાક ને ૪ મિનિટનો રહેશે. અમદાવાદમાં સૂચાંદથ ૬ કલાક ને ૨૯ મિનિટ અને સૂર્યાસ્તકલાક ને ૩૪ મિનિટ એટલે દિવસ ૧૨ કલાક ને ૫ મિનિટ, સુરતમાં સૂર્યોદય ૬ કલાક ને ૨૯ મિનિટ, થરાદમાં સૂર્યોદય ૬ કલાક ને ૩૪ મિનિટ સૂર્યાસ્ત કલાક ને ૩૫ મિનિટ, મુંબઈમાં સૂર્યોદય ૬ કલાક રેટ મનિટ ૩૮ સેકન્ડ સૂર્યાસ્ત કલાક ને ૩૪ મિનિટ ૧૩ સેકન્ડ સામાન્ય રીતે ૧૨ કલાક ને દિવસ-રાત્રી રહેશે, દિવસ-રાત સરખા હોવામાં સામાન્ય ૩ મિનિટ થી ૭ મિનિટનો તફાવત ધ્યાને રાખી અંકગણિત કરવાનું રહેશે. અપર અને સૂક્ષ્મ ગણિત આધારે ગણત્રી કરવામાં આવી છે.
વધુમાં પંડયાએ જણાવ્યું કે પૃથ્વી પોતાની ધરી આસપાસ ૨૩.૫ અંશે નમેલી ઝુકેલી હોય છે. પૃથ્વીનું માથું દક્ષિણ અને ઉત્તર તરફ નમેલું હોવાના કારણે પૃથ્વીવાસીઓને ગરમી અને ઠંડી વિવિધ આબોહવાનો અનુભવ સૂર્યના કિરણોના કારણે જોવા મળે છે. ૩૬૫ દિવસમાં દિવસ-રાત સરખા બે વખત અને લાંબો દિવસ અને રાત લાંબી બાદ રાત્રી ટૂંકી અને દિવસ ટૂંકાનો અનુભવ ખગોળીય ઘટનાના કારણે જોવા મળે છે જેમાં સંપાતની મહત્વની ભૂમિકા છે.
જાથાના જયંત પંડયાએ વિસ્તૃત માહિતી આપતા જણાવ્યું કે સામાન્ય રીતે સપ્ટેમ્બર માસ સમપ્રકાશીય ઉત્તર ગોળાર્ધમાં રહેતા કોઈપણ માટે પાનખરનો પ્રથમ દિવસ અને દક્ષિણ ગોળાર્ધમાં રહેતા કોઈપણ માટે વસંતનો પ્રથમ દિવસ દર્શાવે છે. વિષુવવૃત્તના દિવસે, પૃથ્વી પર દરેક જગ્યાએ દિવસ અને રાત્રિના લગભગ ૧૨ કલાક હોય છે, કારણકે રાશિચક્રના નક્ષત્રોમાંથી સૂર્યની વાર્ષિક યાત્રા તેને અવકાશી વિષુવવૃત્ત પર લઈ જાય છે. ઇકિવનોસ શબ્દ લેટિન શબ્દો aequus (equal) (સમાન) અને nox (રાત) પરથી આવ્યો છે. તમે પૃથ્વી પર જયાં પણ રહો છો, વિષુવવૃત્તિના દિવસે સૂર્ય ક્ષિતિજ પરના બિંદુથી ઉગે છે જે પૂર્વમાં આવેલું છે, અને તે બિંદુની નીચે આવશે. જે પશ્ચિમમાં આવેલું છે. વિષુવવૃત્ત એટલા માટે થાય છે કે કારણકે પૃથ્વીની સ્પિનની ધરી – તેની ધ્રુવીય ધરી – સૂર્યની ફરતે તેની ભ્રમણકક્ષાના સમતલમાં ૨૩.૫ ના ખૂણા પર નમેલી છે. પૃથ્વીની સ્પિન અકાની દિશા અવકાશમાં નિશ્ચિત રહે છે કારણકે તે સૂર્યની આસપાસ પરિભ્રમણ કરે છે, જયારે પૃથ્વીની સૂર્ય તરફની દ્રષ્ટિ રેખા રાશિચક્રના નક્ષત્રોમાંથી પસાર થાય છે. પરિણામે, કેટલીકવાર પૃથ્વીનો ઉત્તર ધ્રુવ સૂર્ય તરફ (જૂનમાં) નમેલું હોય છે, અને ક્યારેક તે તેનાથી દૂર (ડિસેમ્બરમાં) નમેલું હોય છે. આ પૃથ્વીની ઋતુઓને જન્મ આપે છે.
એડવોકેટ જયંત પંડયા જણાવે છે કે અવનકાળ વચ્ચેના મધ્યવર્તી બિંદુઓ પર, લગભગ ૨૧ માર્ચ અને ૨૩ સપ્ટેમ્બરના રોજ સૂર્ય પૃથ્વીના વિષુવવૃત્ત પર સીધો રહે છે. માર્ચમાં, સૂર્ય વિષુવવૃત્ત પર ઉત્તર તરફ પ્રવાસ કરે છે, અને સપ્ટેમ્બરમાં તે દક્ષિણ તરફ પ્રાણ કરે છે. પૃથ્વી દર ૩૬૫,૨૪૨ દિવસમાં એકવાર સૂર્યની પરિકમા કરે છે. અને આ તે સમયગાળો છે જેમાં અથન અને સમપ્રકાશીય ચક્ર અને પરિણામે પૃથ્વીની તમામ ઋતુઓ એક વર્ષથી બીજા વર્ષમાં પુનરાવર્તિત થાય છે. લીપ વર્ષ નહોય તેવા કોઈપણ વર્ષમાં, સમપ્રકાશીય લગભગ ૫ કલાક અને ૪૮ મિનિટ – એક દિવસના એક કવાર્ટરથી ઓછા સમયમાં – પછીથી એક વર્ષધી બીજા વર્ષ સુધી થાય છે. આ જ કારણ છે કે જો દર ચોંઘા વર્ષમાં ૨૯ ફેબ્રુઆરીના રોજ વધારાનો દિવસ દાખલ કરવામાં ન આવે તો ઋતુઓમાં ઘણો જ ફેરફાર ચઇ શકે છે. જયારે સપ્ટેમ્બર સમપ્રકાશીય દર વર્ષે આવે છે. મહિનાની શરૂઆતમાં ચાર-વર્ષના ચક્રનો ધીમે ધીમે પ્રવાહ દર વર્ષે એક દિવસના એક વાર્ટ૨ કરતાં ૧૨ મિનિટ ઓછી થવાને કારણે યાય છે. સપ્ટેમ્બર સમપ્રકાશીય સમયે, સૂર્ય લગભગ બરાબર ૧૨ કલાકનું જમણું આરોહણ ધરાવે છે. આનું કારણ એ છે કે જમણા આરોહણના શુન્ય બિંદુને માર્ચ સમપ્રકાશીયની તણે સૂર્યના કેન્દ્રની સ્થિતિ દ્વારા વ્યાખ્યાતિ કરવામાં આવે છે. સપ્ટેમ્બરમાં, સૂર્ય આકાશમાં આ બિંદુની લગભગ ખરાખર વિરૂદ્ધ સ્થિત હોય છે. વ્યવહારમાં સૂર્યનું જમણું ઉર્ધ્વગમના બરાબર ૧૨ કલાક નથી, કારણકે અવકાશમાં પૃથ્વીની સ્પિન અક્ષની દિશા સંપુર્ણપણે સ્થિર નથી. પૃથ્વી ભ્રમણ દર્શક યંત્રની જેમ ફરે છે, જેના કારણે સમપ્રકાશીયનું સ્થાન દર વર્ષે લગભગ ૫૦ આકસેકન્ડના દરે આકાશમાં સરકતું રહે છે. અવકાશી સંકલન સામાન્ય રીતે યુગ કાળા 12002.0 નામની સિસ્ટમમાં લખવામાં આવે છે. જયાં ! જાન્યુઆરી, ૨૦૦૦ ના રોજ મધ્યરાત્રિએ પૃથ્વીના પરિભ્રમણ અક્ષની દિશા પર જમણા આરોહણનું શુન્ય બિંદુ આધારિત હોય છે.
વિશેષમાં જયંત પંડયા જણાવે છે કે પૃથ્વીની ઝુકેલી ધરીને કારણે પૃથ્વી ઉપર અસામાન્ય આબોહવાના ફેરફારો, દિવસ-રાત, ગરમી-ઠંડી વિગેરે અનુભવ ભૌગોલિક પરિસ્થિતિથી જોવા મળે છે. પૃથ્વીની ધરી સીધી હોત તો દિવસ-રાત બાર-બાર કલાકના અને ઋતુઓનો અનુભવો કરવો મુશ્કેલ-દુષ્કર બની જવાનો હતો. દિવસે સૂર્ય માત્ર પૃથ્વીની ક્ષિતિજે ઘુમતો જોવા મળત પરંતુ તેવું નથી. શનિવારે દિવસ-રાત સરખાની ખગોળીય ઘટના બનવાની છે.
